باورها وآئین های تولد در لرستان
ارسالی از : محمد حنیف
به گزارش شوش نیوز ؛ فرهنگ وادبیات عامه یکی از گرانسنگ ترین میراث های ملی هرقوم وملت است. اما ورای تمام ارزش های فرهنگی و تاریخی ، از منظر ادبیات جایگاهی دیگر مي يابد . فرهنگ عامه یکی ازمهم ترین آبشخورهای ادبیات است . فراتر از ژانر آثار بومی و فولکوریک ، که مشخصا به فرهنگ عامه می پرازند ، ادبیات در کلیت خود وام دار فرهنگ توده های مردم است. هر اثر ادبی، درهر کجای جهان که بالیده باشد ، زمانی به ساحت ملی و حتا جهانی می رسد که نخست از سرچشمه های فرهنگی خاستگاه خویش سیراب شود. این امردرباره ی ادبیات کشورهایی چون ایران که با وجه تاریخی و قومی شان در شناخته می شوند، بیشتر صدق می کند. ازاین روی بخشی از سایت کانون ادبیات ایران را به ادبیات عامه اختصاص داده ایم . در این صفحه در کنار آثاری که به طور مشخص به ادبیات عامه ی ایران و جهان می پردازد ، مقالات و متونی را درباره ی فرهنگ و آداب و آیین ها ی عامه نیز خواهید خواند. مقالات و موضوعاتی که تصویری از جهان بینی اقوام گونانگون را باز می نماید و در ادبیات آنان بازمی تابد.
تولد ـ باورها
باورهای تولد را به مباحث قبل از تولد ، هنگام تولد وبعد از تولد تقسیم می کنند و در این بحث جنسیت ، نام گذاری و موجودات افسانه ای از نظرگاه زائو مورد بررسی قرار می گیرد :
لرها معتقدند زنی که حامل پسر است دارای رنگ و روی باز بوده و چالاک و زرنگ وسبک بار است و در مقابل چهره زنی که حامل دختر است کدر بوده و او تنبل و سنگین است . برای تعیین جنسیت جنین راه هایی وجود دارد که از آن جمله است : گاهی زن را غافل گیر کرده وبی اطلاع او ، مقداری آرد روی سرش ریخته و منتظرمی مانند ، اگر زن دست خود را روی سرش کشید می گویند دختر می زاید و اگر دست روی صورتش کشید پس حامل پسر است . یکی دیگر از مشخصه های دختر یا پسر آوردن در عقاید مردم لرستان این است که هنگام دوختن لباس های نوزاد ، ( قبل از تولد ) والدین منتظر اولین کسی می مانند که در آن حال وارد خانه می شود . چنانچه مردی وارد شد ، علامت آن است که جنین پسر است ، واگر زنی وارد شد ، پس دختری به دنیا خواهد آمد.همچنین هنگامی که زن باردار است ، کله گوسفندی را از محل حد فاصل آرواره هایش می شکافند ، چنانچه محل اتصال آرواره ها در چانه گوسفند ریشه های گوشت ریز داشته باشد . می گویند زنی که برای او نیت شده است دختر به دنیا می آورد ودر غیر این صورت پسری خواهد زائید . همچنین انواع فال ها ، از قبیل چهل سرود وفال شب چهارشنبه سوری را به نیت تعیین پسر یا دختربودن چنین می گیرند ، تغزیه نیز می تواند خبرازجنسیت جنین بدهد ، اگرزن شیرینی بیشترمصرف کند ، جنین او مذکراست و مصرف ترشی بیانگر مونث بودن جنین است . همزاد نیز از دیگر باورهای مردم لرستان است که عامه مردم ، بدان معتقدند، آنها عقیده دارند هر کس که به دنیا می آید . یک همزاد ( موجود خیالی ) نیز با او متولد می شود که همواره با اوست ، لرستانی ها معتقدند که زائو باید مدت چهل روز را در قرنطینه سرکند ته نه از همزادش آسیب ببیند و نه دیگری که چله دار است ، گذرش به اوبیفتد ( این را هم بد شگون می دانند ) اینان نوزاد را تا چهل روز از خانه بیرون نمی برند مگر اینکه قرآنی ویا تکه نانی که آن را هم حکم قرآن می دانند همراه نوزاد باشد .
گوشواره هفت محمدی یا پنج تن نیز از جمله حافظان معنوی نوزادان به شمار می آید که معمولاًبه خاطر جلوگیری از بلایا وچشم زخم آن را به گوش کودک می آویزند . مردم این ناحیه ، به چشم زخم عقیده زیادی دارند اینان برای دفع چشم زخم دعایی را به بازوی نوزاد بسته ومهره ای فیروزه رنگی را جلوی موهای کودک می بندند همچنین لرها معتقدند استشمام بوهای مختلف به نوزاد ضرر می رساند . به همین خاطر اغلب ، ماده ای بدبو به نام (بژBAZ ) را به لباس نوازد می بندند تابوی آن ، بوهای دیگر را که در محیط وجود دارد ، تحت الشعاع قرار داده و از بین ببرد .
بعضی از لرستانی ها ، کودک خودرا درویش امام رضا ویا دیگر ائمه می نمایند و آن در مواقعی است که چندین نوزاد از خانواده ای وفات یافته ویا سال ها ، فرزندی ، ( ویا پسری ) در خانواده ای متولد نشده است . در این موقع آنان نذر می کنند که تاهفت سالگی موهای کودک خدا داده را کوتاه نکنند ، در جشن ها به کودک ، لباس سفیدی پوشانده واو را در رهگذری می نشانند یا به در خانه ها می فرستند تا درویشانه جمع کند ، وموهای درویش کوچک را در هفت سالگی کوتاه کرده و معمولاً هم وزن موهای وی طلا نذر ائمه می کنند .
اما آل AL نام موجود افسانه ای است که خصوصاً زنان لر ، بدان معتقدند این موجود در افسانه ها شبیه به پیرزنی ژولیده موی با سبدی که جگر خون آلو زنان زائو درآن حمل می شود تعریف وتصور شده است . در اعتقاد اینان ، آن دشمن درجه یک زنان بوده ومنتظر است تا پس از وضع حمل به آنان آسیب برساند . براساس همین باور ، هرگز زائو را تنها نمی گذارند، بعضی آن را ، همان دال یا عقاب می نامند و بعضی نیز آن را موجودی حقیقی می پندارند و سال های سال را با ترس از او سپری می کنند. یکی از آئین های تولد ، گذاشتن چاقو یا سیخ بالای سرزائو به جهت دفاع در برابر آل است .
از دیگر باورهای تولد ویار زن حامله است : اگر زن باردار چیزی بخواهد وبه موقع برایش تامین نشود می گویند گوشه ران کودک کبود خواهد شد .
خیرو شر بودن مقدم طفل در لحظه تولد یک باوراست که براساس آن اگر در روزهای تولد نوزاد ، واقعه بدی برای پدر ، مادر یا یکی از بستگان نزدیک کودک روی دهد در آن صورت مقدم او را شوم می شمارند و سایه این بد شگونی تا سال ها بر سراو سنگینی خواهد کرد .
مردم لرستان تولد دختر را بد یمن وقدم اورا نامبارک می دانسته اند و هرگاه در خانه ای دختری به دنیا می آمد بزرگ خانواده آب در تـژگاه می ریخت و آتش اجاق خانواده را خاموش می کرد .
در روستاها و شهرهای لرستان لفظ اوجاق یا اجاق کنایه از فرزند پسر است . وجه تشابه هم این بوده است که کانون خانواده با حضور پسران گرم وزنده وبدون حضور آنان سرد وتاریک می دانسته اند ، هم چنانکه خانه بدون اجاق سرد وتاریک است . اجاق خانواده نیز بی حضور پسر فروزان نخواهد ماند . واما درخانه بروجردی ها نیز اجاقی تعبیه شده که مسئول روشن نگاه داشتنش مرد خانوداده بوده است این آتش که باید همیشه افروخته می ماند با قطع موجود مرد و یا اولاد ذکور در خانه برای همیشه خاموش می شد .
در هرحال وبا هروجه تشابه ، لرها خانه ای را که فرزند پسر نداشته ، اجاق کور می نامیده اند واین لفظ هنوز هم کنایه از خاموش ماندن چراغ خانواده است .
لرها به هیچ وجه آب در تژگاه یا آتشدان نمی ریزند ، مگر در یکی از دوحالت مرگ مرد بزرگ خانواده ، یا تولد دختر ، زیرا درهردوصورت اجاق خانواده را خاموش می پندارند برهمین اساس لرزبان ها وقتی می خواهند برای کسی آرزوی مرگ کنند به کنایه می گویند :
آبوه دتژگاه باوتTozga Boat ow Boo De آب در آتشدان پدرت ریخته شود که کنایه از این آرزو می باشد که اجاق خانه پدرت خاموش شده و بمیری و لک ها با جمله کور کرده : اجاق کور . این منظور را بیان می کنند . با چنین باوری اجاق کور کسی بوده که اصولاً اولماد پسر نداشته است . فرزند ذکور به قدری برای لرها اهمیت داشت که اگرمردی صاحب دخترانی می شد ، بدون آن که پسری برای او متولد شود ، چندین زن اختیار می کرد تایکی از آنان پسری بزاید واجاق خانواده اش خاموش نماند وبه اصطلاح اوجاق کور براو اطلاق نشود به همین خاطر نام تنها پسر خانواده را که پس از چند دختر به دنیا می آمد ، اجاق می گذاشتند که به معنای چراغ است .
پسر دردانه ویک دانه را هم (سوخته زار) می نامند سوخته زار یعنی یکی یک دانه وکسی که دیگران در انتظار او سوخته اند وساخته اند وطلبش زاری بسیار کرده اند .
وجود پسر ، به قدری با اهمیت بوده که خانواده ها یک پسر ناقص الخلقه را برچند دختر سالم ترجیح می دادند . وقتی زنی چندین دختر می زائیده به امام ، امام زاده یا پیری متوسل می شد تا صاحب پسری شود و از امام زاده می خواست تا نشانه ای برپسرش بگذارد . دراین مورد معتقدبوده اند که زن توسل جوینده ، حتماً بایستی قید نشانه خوب را در دعا به کار ببرد زیرا درغیر این صورت ممکن بود دعای اواجابت نشود و یا نشانه نامناسب ونقص عضو بر کودک او گذاشته شود هنوز هم زن حامله در این دیار اجازه ندارد به هنگام خسوف از خانه خارج شود زیرا معتقدند نوزاد او با علامت ماه گرفتگی متولد خواهد شد البته بروجردی ها صرف نگاه کردن زن حامله به خسوف راعامل ماه گرفتگی می دانند واغلب خرم آبادی ها معقتدند ، اگر زن حامله هنگام نگاه کردن به ماه دستش را روی شکم قرار دهد کودکش به ماه گرفتگی مبتلا می شود .
برای افتادن ناف کودک هم باور خاصی رایج است و آن این که اگردست ماما سبک باشد بند ناف زود بهبود یافته وتاروز دهم تولد قطع می گردد ، اما اگر دستش سبک نباشد زمان قطع شدن ناف طولانی می شود .
تولد ـ آئین ها
تقریباً تمامی مناطق لرستان خصوصاً نواحی مرکزی وجنوبی استان همچون خرم آباد ، کره گاه ، چگسنی ، چغلوندی ، زاغه ، سیلاخور ونورآباد و الشتر آئین های مشترکی را به هنگام تولد نوزاد به جای می آورده اند که این آئین ها هنوز هم در اغلب نقاطی که ذکر شد رواج دارد . پس از تولد وخواندن اذان واقامه در گوش راست وچپ کودک ، اولین کار آماده کردن رختخواب نوزاد است که تشکیل می شود از ، تشک ، لحاف ومتکای کوچک که در اصطلاح لری به آن زیر گوشی می گویند . زیر گوشی را در داخل کمانی قرار می دهند که از چوب بید یا طایی tai درست شده است برای درست کردن کمان شاخه تر درخت را قطع کرده ودوسرآن را به وسیله کش یا نخ محکمی به هم نزدیک می کنند با به شکل یک نیم دایره حالت بگیرد سپس بالشتک بچه را داخل آن قرار می دهند تابعد از آن به عنوان پشه بند استفاده شود کار اصلی کمان این است که از افتادن روانداز به روی صورت کودک جلوگیری به عمل آورد.
برای دوری از چشم زخم به وسیله سیخ یا شی ای تیز ، خطی دورتادور اتاق برروی چهار دیواری می اندازند که این خط باید دیوار را از بالا خراش انداخته ویا علامتی کوچک بدهد که دو سرخط باید درنهایت به هم وصل شود آن گاه یک تکه گوشت و یک پیاز را به سیخ کشیده و بالای سر نوزاد قرار می دهند ظاهراً فلسفه این عمل جذب حشرات ومیکروب هابه سوی عاملی غیر از نوزاد بوده است .
ملاژگه Molazga به معنای سقف دهان یا کام است و برداشتن ملاژ که یکی دیگر از آئین های تولد است ، به وسیله زنی با تجربه صورت می گیرد . زن مذکور ، نوک انگشت شصت خود را برروی کام دهان کودک نهاده و به آهستگی بالا می کشد .
خانواده های لر ، معمولاً نذر می کنند که اولین لباس نوزاد را از شخص خوش نیتی بگیرند که درصورت سالم ماندن کودک این نذر را درمورد فرزندان آینده نیز با مشارکت فرد مورد نظر ، انجام می دهند . گرفتن دعای حفاظت از چشم زخم وچله بر نیز از دیگر آدابی است که پس از تولد صورت می گیرد و درجای خود به شرح آن نیز خواهیم پرداخت .
نهادن کژک gezek ـ که مهره ای فیروزه ای رنگ است ـ نیز بر گاهواره و لباس نوزاد ویا موهای جلوی سر او ، یک رسم است که این عمل را به خاطر محافظت از چشم زخم انجام می دهند.
مهمان گونه که قبلاً ذکر شد ، بژ نیز نوعی صمغ است که بوی بد وتندی از خود ساطع می کند ، به طوری که سایر بوهای موجود در فضا را تحت الشعاع قرار می دهد . مردم لر برای خنثی کردن تأثیر بوهای خوش ویا بوهای ناخوشی که درفضا موجود است بژ را به گوشه ای از گاهواره یا لباس نوزاد می چسبانند . از اولین کارهای بعد از تولد ، گوژ نوزاد برای گوژ کردن مقداری روغن حیوانی را با تربت خاک مهر کربلا وخاک قند آمیخته و به هم می زنند و در دهان نوزاد می گذارند زنی که بچه را گوژ می کند کارش را باذکر نام های مبارک الله ومحمد وعلی انجام می دهد وی سپس در گوش بچه اذان می گوید . ایمان به این امر که تربت بایستی یکی از ترکیبات گوژ باشد ازعقاید محکم مردم منطقه است .
درسراسر لرستان برای نوزادان گهواره می بندند ، شکل گهواره ها واصطلاحی که برای آن به کارمی برند درنقاط مختلف فرق می کند در خرم آباد به آن گاوره GOVERE گفته می شود ودونوع چوبی وفلزی آن وجود دارد . درروستاهای اطراف خرم آباد ومناطق لک نشین ها مثل الشتر ونورآباد لفظ هلوره Holora به جای گهواره به کار می رود وآن پارچه ای است که به وسیله طناب به دوستون در اطاق ویا دربیرون از اطاق بسته شده باشد .
دربروجرد وروستاهای منطقه سیلاخور گهواره به للو معروف است (lalo) برای نام گذاری نیز در هر یک از نقاط شیوه خاصی وجود دارد نام نوزاد را اغلب پدر یا مادر انتخاب می کند که آن نیز آداب خاص خود را دارد . در بعضی از بخش های شهرستان نورآباد ، مثل فیروز آباد تمام نام های پیشنهادی را روی قرآن می ریزند و مادر یکی از آنها را انتخاب می کند . البته این شیوه نام گذاری بیشتر بین پیروان با با دین دار رایج است . اهل بعضی دهات شب هفت تولد را طی مراسمی برگزارکرده ودرهمان مراسم نیز نامی را بر نوزاد می گذارند ، دراین شب اهل روستا را برای خوردن شام دعوت می کنند و بز یا گوسفندی را سر می برند تا غذای مدعوین تامین شود . پس از صرف شام از ریش سفید روستا که پیرترین مرد اهل مجلس است می خواهند تا به قرآن تفال زده و از روی آن چند نام را پیشنهاد کند ، سپس از میان نام های پیشنهادی یکی توسط پدر یا مادر برگزیده ونوزاد به آن مسمی می شود .
آن گاه ریش سفید خانواده ، نوزاد را در بغل گرفته درگوش او اذان گفته ومقداری پول روی شال کمر او می گذارد. به همین ترتیب کودک دست به دست بین اهل مجلس چرخانده می شود وهرنفر به نوبه خود نام را در گوش او تکرار می کند ، وبه فراخوراستطاعت ، پولی را روی کمرش قرار می دهد ومی گوید : این اسم برتو مبارک است . آن دسته از مردم که این اسم در بین شان رایج است . براین عقیده اند که اگر نوزاد پسر باشد واین مراسم صورت نگیرد آسیبی به کودک خواهد رسید .
اهالی روستای چشم کبود کاکاوند در شب هفت نوزادان خود ، تا صبح ، بیدار می مانند تامواظب باشند پاره ای از لباس نوزاد به زمین نیفتد . زیرا افتادن لباس نوزاد در شب هفتم برزمین بدشگون می دانند .
همان گونه که ذکر شده این مراسم برای پسران برگزار می شود وفقط عده قلیلی آن را برای دختران بر پا می دارند .
بعضی از مردم درهمان منطقه به جای شب هفتم این مراسم را درشب سوم برگزارمی کنند ، اما بقیه مراسم به همان شکل وشیوه ای است که ذکر گردید . گاهی اتفاق می افتد که به جای ریش سفید ، کسان دیگری نیز اسم پیشنهاد می کنند لکن درهرصورت ، انتخاب نام ، درنهایت به عهده پدر ومادر است .
نورآبادی ها درشب چهلم تولد ، بچه رادر بغل می گیرند وبه خانه های مختلف می روند . اهل هر خانه مقداری حبوبات به عنوان هدیه به اولیاء بچه می دهند ومادر وخواهران به اتفاق زمان دیگر روستا ، حبوبات جمع آوری شده را که بیشتر از نوع گندم ، ماش ، عدس ، ونخود است می پزند وبین اهل روستا تقسیم می نمایند تا نذری باشد برای کودک ، به این مراسم درویشی می گویند و وجه تسمیه آن این است که کودک هم چون دراویش خانه به خانه گشته وحبوبات را جمع آوری کرده است .
در بخش زاغه واطراف آن نام گذاری توسط پدر ومادرو بزرگان خانواده انجام می گیرد . پدر برای پسر ومادر برای دختر نام انتخاب می کنند ، پس از یک هفته اورا به حمام می برند و اگرتولد مقارن با اعیاد وروزهای جشن دینی و به خصوص جمعه باشدآن را مبارک وخوش یمن می دانند .
درتمام نقاط لرستان نوزاد را از اول تولد تا چهل روز ، چله دار می دانند رفتار خانواده واطرافیان با نوزاد ومادر چله دار آداب خاص دارد . روزی که مادر وضع حمل می کند برای او دعای چله برتهیه می کنند . چله بردعایی است که ملای محل آن را برروی کاغذ می نویسد . چله بر را برروی قنداق یا برگوشه گاهواره یابرروی کمان بالای سرش می بندند . گرفتن دعای چله بر ازنظر خانواده برهرکار دیگری ارجعیت دارد زیرا ممکن است در این مدت ، مادر چله دار دیگری براو وارد شود وبه اصطلاح لری چله ایشان درهم گره نخورد واین بدشگون است . چله بر کردن به خصوص در روستاهای اطراف خرم آباد وسیلاخور بروجرد رواج دارد . درگذشته روستائیان اطراف خرم آباد ومناطق کرگاه و هویان وضلی دیگراز نقاط لرستان حق انتخاب نام نوزاد رابه پیرترین مرد خانواده و یامهمان عزیزی که برآنها وارد می شده می دادند .
لرها هنوز هم اسم پسران را از میان اسامی مرکبی برمی گزینند که ترکیب آنها نمایان گراین مطلب باشد که وی غلام ائمه علیه السلام است مثل : مراد علی ، مرید علی ، غلام علی ، غلام حسین ، و… گاه نیز با افزودن پسوند وپیشوندی وجود شهامت وشجاعت را در کودک نشان می دهند . مثل شیرمراد . شیرعلی وبعضی وقت ها عناصر ترکیب انتخاب می شود که نشان گرلطافت روح مسمی باشد مثل : گل علی ، گل خندان ویا حنارس ( فریاد رس ) Henaras در گزینش اسامی دختران الویت با اسم معصوم یا فرزند معصوم می باشد مثل زهرا ، فاطمه ، کبری گاه ترکیبی از گل ویا اسامی دیگر نیز به کارمی رود مثل : دخترگل ، گل طلا، گل خندان ، گلاب ، گل نازار و گل نساء .
درمواردی که خانوار دارای دختران زیادی باشد اولیاء اسمی را بر می گزینند که مفهوم دعا برای توقف تولد دختران را برساند ، مثل خدابس ، دختر بس ، همی بس ، واز این قبیل ودرموردی که آرزوی تولد پسررا داشته اند پس از آن که خداوند پسررابه آنها می دهد ، اسمی انتخاب می شود که مفهوم شکر از درگاه الهی از آن استنباط شود ، مثل شکر خدا ، خداداد وحنارس .
در شب هفتم تولد ، مراسم مختصری برپا می شود که فقط زنان در آن شرکت می کنند ودراین مراسم پیرترین زن مجلس کودک را به طور دراز کش روی پاهای خود قرار داده وپارچه ای نازک روی صورتش می اندازد .سپس آدمکی از پنبه می سازد و آن را روی پارچه قرار داده وبا احتیاط کامل آن را به آتش می کشد . آن گاه درحالی که پی درپی تکرار می کند پمله پر Pomela Per ، آدمک را به هوا پرتاب وخاموش می کند منظور از برگزاری آئین پمله پر آن ست که اهالی معتقدند با سوختن آدمک پنجه ای درواقع همزاد کودک ، سوخته می شود .
بعد از این که مراسم پلمه پر به پایان رسید . همان زن با سوزن خیاطی که قبلاً کاردوخت ودوز با آن انجام نشده باشد ومقداری نخ ، گوش بچه را سوراخ می کند : زینت بخش این گوش سوارخ شده گوشواره ای است با حلقه ای از طلا وهفت نگین بسیار کوچک فیروزه ای که در لرستان به آن هفت محمدی می گویند وبا ذکر نام پنج تن آل عبا تبرک یافته است .
وهمین روز تولد کودک ، آغار فصلی نو در زندگی اوست . لرها در این روز ، مادر ونوزاد را به حمام برده و ناهار مفصلی به نزدیکان ولیمه می دهند .
در چهلمین روز تولد ، نوزاد ومادر را دوباره به حمام می برند ودرآن جا آب چله برسرمادر می ریزند برای ریختن آب چله به دو روش عمل می شود . در روش اول تخم مرغی را سوراخ می کنند پس از خالی کردن محتویات آن ، چهل بار آن را ازآب پر کرده و در ظرفی خالی نموده سپس آن آب را بر سر زائو می ریزند در روش دوم کاسه ای را پر از آب می کنند وچهل دانه ریگ به عدد روزهای چله درآن قرار می دهند و بر سر مادر خالی می نمایند .
“برد ” Bard به معنای سنگ و کی Ki پسوند مشابهت است برده کی به معنای ، مانند سنگ می باشد پس از آن که کودک توانست برروی چهاردست و پا راه برود وهمچنین پس از پیدا کردن توان راه رفتن ، درحالی که از دور مواظب کودک هستند اورابه حال خود رها می کنند تاسردی وگرمی روزگار را تجربه کند . به این عمل برده کی می گویند که از آخرین آداب تولد به شمار می رود .
نظرات شما عزیزان:
|
ورود
اعضا:
<-PollName->
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
روز بخير كاربر مهمان! 
تبادل لینک هوشمند 